Derivaten begrijpen: Wat is het en hoe werkt het?

19 mei 2025 | 10 min leestijd

Wat zijn derivaten?

Een derivaat is een financieel contract waarvan de waarde is afgeleid van een zogenaamd actief, zoals een aandeel, cryptocurrency, grondstof, valuta of index. In plaats van direct dat onderliggende actief te kopen of verkopen, maak je met een derivaat een soort afspraak over de waarde ervan op een later moment. Je koopt dus in principe het recht op een bepaalde prijs. Derivaten worden gebruikt om risico’s te verminderen.

Derivaten kunnen op verschillende manieren verkocht of gekocht worden, meestal gaat die via exchanges (beursen), soms kan het ook over-the-counter gaan (ook wel OTC genoemd). OTC wil zeggen dat het tussen twee partijen wordt verhandeld.

De waarde van een derivaat verandert mee met de prijs van het onderliggende actief. Dit maakt derivaten flexibel inzetbaar, beleggers gebruiken ze om risico's te verkleinen in bijvoorbeeld een dalende markt. Soms wordt het ook gebruikt om te speculeren, en dus om winst te maken.

Voorbeeld:
Stel je voor dat je verwacht dat de prijs van olie gaat stijgen, maar je wilt geen vaten olie kopen en opslaan. In plaats daarvan sluit je een contract af dat je het recht geeft om olie tegen de huidige prijs te kopen, op een later tijdstip. Als de olieprijs inderdaad stijgt, kun je het contract verkopen met winst. Daalt de prijs juist, dan lijd je verlies. Het contract zelf is het derivaat, en de olie is het onderliggende actief.

Derivaten worden ook veel gebruikt door bedrijven die minder risico’s willen nemen. Bijvoorbeeld: een luchtvaartmaatschappij kan een derivaat gebruiken om zich in te dekken tegen stijgende brandstofprijzen. Zo weten ze zeker dat ze niet meer dan een bepaald bedrag hoeven te betalen, zelfs als de marktprijs stijgt.

Het handelen in derivaten brengt risico’s met zich mee, vooral bij OTC-contracten. Deze worden onderhands afgesloten en zijn minder gereguleerd, waardoor de kans groter is dat een van de partijen zijn verplichtingen niet kan nakomen. Toch zijn er manieren om dit risico te beperken, zoals het gebruik van specifieke derivaten die wisselkoersen of rentepercentages vastzetten.

Korte samenvatting

Derivaten zijn financiële contracten waarvan de waarde is afgeleid van een ander actief, zoals crypto, aandelen, valuta of grondstoffen (onderliggende waarde)
Ze worden gebruikt om risico’s af te dekken of om te speculeren op prijsveranderingen van het onderliggende actief.
Er zijn veer verschillende soorten derivaten: opties, futures, swaps, CFD’s en FRA’s, elk met een eigen werking.
Voordelen van derivaten zijn risico's verkleinen, hefboomwerking, toegang tot nieuwe markten en winstkansen bij koersdalingen.
Nadelen zijn dat het complexe financiële producten zijn, het is moeilijk om de waarde in te schatten en het kan grote verliezen met zich meebrengen.

Waarom zijn er derivaten?

Derivaten zijn eigenlijk ontwikkeld om wisselkoersrisico’s te beperken bij internationale handel. Bedrijven die goederen internationaal verhandelden, hadden behoefte aan een manier om zich te beschermen tegen onrustige financiële markten. De Euro of de Dollar verandert namelijk ook constant van prijs.

Bijvoorbeeld:
Stel dat een Europese belegger aandelen koopt van een Amerikaans bedrijf via een Amerikaanse beurs. De aankoop gebeurt in Amerikaanse dollars (USD), terwijl de belegger zijn deel in euro’s (EUR) bewaart. Dit betekent dus dat de belegger risico loopt als de euro stijgt ten opzichte van de dollar. Zijn winst (of verlies) op de aandelen wordt dan beïnvloed door de wisselkoers, los van de koersontwikkeling van het aandeel zelf.

Derivaten kunnen in zo’n situatie uitkomst bieden. De belegger kan bijvoorbeeld een valutaderivaat gebruiken om het wisselkoersrisico af te dekken. Zo weet hij zeker wat zijn uiteindelijke opbrengst in euro’s zal zijn, ongeacht de koersbeweging van de dollar.

Aan de andere kant kunnen derivaten ook worden gebruikt om te speculeren. Stel dat een belegger denkt dat de euro gaat stijgen ten opzichte van de dollar. In plaats van valuta te kopen, kan hij een derivaat gebruiken dat in waarde toeneemt wanneer de euro sterker wordt. Op die manier kan hij winst maken zonder de valuta zelf te hoeven bezitten.

Bedrijven dekking zichzelf in

Zie een valutaderivaat als een soort verzekering tegen wisselkoersschommelingen. Een bedrijf dat bijvoorbeeld in dollars betaalt maar inkomsten in euro’s ontvangt, kan zich indekken met een derivaat. Stijgt de dollar plotseling sterk in waarde? Dan compenseert het derivaat dit verschil, zodat het bedrijf niet onverwacht duurder uit is.

Derivaten zijn dus niet alleen een manier om risico’s te beperken, maar bieden ook mogelijkheden om te profiteren van marktbewegingen, zonder dat je de onderliggende activa daadwerkelijk in bezit hoeft te hebben.

Soorten derivaten

Er zijn verschillende soorten, waaronder een aantal bekende derivaten:

Opties
Swaps
Futures
CFD (Contract For Difference)
FRA (Forward Rate Agreement)

Dit zijn de meest bekende derivaten.

Wat is een optie?

Een optie is een recht (geen plicht) om binnen een bepaalde periode een goed te kopen of verkopen tegen een (vaak) vooraf bepaalde prijs. Het is dus een optie om in te gaan op de koop of verkoop hiervan.

Opties worden vaak gebruikt om je investering te beschermen of om te gokken op de koers van iets. Bijvoorbeeld: stel, je hebt 100 aandelen die nu $50 per stuk waard zijn, maar je denkt dat de waarde gaat stijgen. Toch wil je jezelf beschermen tegen een daling. Dan kun je een putoptie kopen (een optie die je mag verkopen). Dat is een soort verzekering waarmee je het recht koopt om je aandelen te verkopen voor $50, ook al is de prijs ondertussen gedaald.

Stel, de aandelenprijs zakt naar $40. Dankzij die putoptie kun je toch verkopen voor $50. De optie kostte je wel $2 per aandeel, en omdat één optiecontract geldt voor 100 aandelen, betaalde je dus $200. Maar dat is nog altijd beter dan $1.000 verlies maken als je niets had gedaan.

Andersom kan het ook. Stel, je hebt nog geen aandelen, maar je denkt dat de prijs gaat stijgen. Je koopt dan een calloptie (een optie die je mag kopen). Die geeft je het recht om die aandelen te kopen voor $50, zelfs als ze daarna bijvoorbeeld $60 waard worden. Je betaalt ook hier $2 per aandeel, dus in totaal $200 voor het contract. Als de prijs inderdaad stijgt, kun je die aandelen goedkoop kopen en ze voor de hogere marktprijs verkopen. Zo maak je winst. Na aftrek van wat je betaalde voor de optie, houd je een mooie winst over.

In beide gevallen geldt: de verkoper van de optie moet leveren als jij dat wil. Maar als de prijs niet in jouw voordeel beweegt, dan laat je de optie gewoon verlopen en verliest de verkoper niets. Die houdt dan de premie (het geld dat jij voor de optie betaalde).

Wat zijn Futures?

Een future is een soort afspraak tussen twee partijen om in de toekomst een bepaalde hoeveelheid crypto te kopen of verkopen tegen een vooraf afgesproken prijs. Klinkt een beetje als gokken, en eigenlijk is het dat ook.

Het idee is simpel: je denkt dat de prijs van bijvoorbeeld Bitcoin gaat stijgen of dalen, en je sluit daar een contract op af. Het maakt dan niet uit wat de prijs écht wordt op dat moment, jullie houden je gewoon aan de afspraak.

Er zijn twee soorten crypto futures:

Long: je denkt dat de prijs gaat stijgen.
Short: je denkt dat de prijs gaat dalen.

Stel: je gaat long op Bitcoin via een futures contract, dan denk je eigenlijk dat de Bitcoin prijs zal stijgen in de toekomst. In cryptowereld noemen we dit: Long gaan. Stel jij zegt dus dat je over 1 maand Bitcoin koopt voor $30.000, en Bitcoin stijgt vervolgens naar $35.000, dan heb je dus $5.000 winst. Mocht Bitcoin zakken naar $25.000 dan verlies je $5.000

Hefboom

Futures worden vaak gebruikt met hefboom (leverage), wat betekent dat je met een kleinere inleg een grotere positie kunt innemen. Natuurlijk is het risico dan ook aanzienlijk hoger. Je kunt bijvoorbeeld met $1.000 en een 10x leverage handelen alsof je $10.000 hebt. Je vergoot je winst maar ook je risico. Je kunt namelijk je hele inleg verliezen.

Samengevat:

Futures zijn contracten om crypto later te kopen of verkopen tegen een vaste prijs.
Je kunt winst maken als je het goed voorspelt, of verlies als het de verkeerde kant opgaat.
Vaak gebruik je leverage, maar dat maakt het extra risicovol.
Je hoeft de crypto meestal niet echt te bezitten.

Wat is een Forward Rate Agreement (FRA)?

Een Forward Rate Agreement (FRA) is een afspraak tussen twee partijen over een rentepercentage dat in de toekomst zal gelden. Een FRA is eigenlijk een soort weddenschap op de rente: je spreekt vandaag af wat de rente zal zijn op een lening of investering die pas later begint. Zo kun je jezelf beschermen tegen renteveranderingen (of erop speculeren als je denkt te weten wat er gaat gebeuren).

Voorbeeld:
Stel je bent een bedrijf en je weet dat je over drie maanden een lening moet afsluiten voor een bepaalde periode. Je bent bang dat de rente tegen die tijd stijgt, en dat je dus duurder uit bent. Wat doe je? Je sluit een FRA af waarmee je nu al vastlegt welke rente je over drie maanden gaat betalen.

Als de rente dan inderdaad stijgt? Mooi! Je betaalt gewoon het lagere tarief dat je van tevoren had afgesproken. Als de rente daalt? Jammer, dan betaal je juist meer dan nodig was geweest. Maar dat risico neem je dus mee in ruil voor zekerheid.

Wat moet je onthouden over FRA’s?

Je spreekt nu een rente af die in de toekomst geldt.
Je dekt je in tegen schommelingen in rentetarieven.
Het gaat puur om het verschil in rente: er wordt geen echte lening verstrekt via de FRA.
Ze worden veel gebruikt door bedrijven, banken en beleggers die gevoelig zijn voor rentebewegingen.

FRA’s kom je in crypto niet snel tegen, maar ze zijn wel heel gebruikelijk in de traditionele financiële wereld, vooral als het gaat om grote bedragen en rentederivaten.

Wat zijn Swaps?

Een swap is een financieel derivaat waarbij twee partijen met elkaar afspreken om bepaalde stromingen van geld uit te wisselen. Het meest voorkomende voorbeeld is een renteswap, waarbij een partij bijvoorbeeld een variabele rente omruilt voor een vaste rente (of andersom). Swaps worden gebruikt om risico’s te beheren en komen dus vaak voor in de wereld van beleggers of financiële instellingen.

Voorbeeld:
Stel: Bedrijf A leent $1.000.000 en betaalt daar een variabele rente op, op dit moment is dat 6%. Maar Bedrijf A maakt zich zorgen dat de rente misschien gaat stijgen, waardoor het lenen ineens veel duurder wordt. Of misschien werkt Bedrijf A met een bank die zegt: 'Zolang jij die variabele rente hebt, krijg je geen extra krediet.'

Dus wat doet bedrijf A? Ze spreken een swap af met bedrijf B. Bedrijf B is bereid om de rentebetalingen met bedrijf A te ruilen, bedrijf A gaat een vaste rente van 7% betalen, en bedrijf B betaalt hen de variabele rente (die nu 6%) is. Ze ruilen dus als het ware hun rentes met elkaar. In dit geval betaalt bedrijf A het verschil van 1 % aan Bedrijf B.

Wat als de rente verandert?

Stel de variabele rente daalt naar 5% → dan moet bedrijf A het verschil van 2% betalen aan bedrijf B (want zij krijgen nog steeds 7% van bedrijf A).
Stel de rente stijgt naar 8% → dan betaalt bedrijf B juist 1% aan bedrijf A.

Hoe dan ook: bedrijf A heeft zijn doel bereikt. Ze hebben hun lening met variabele rente in de praktijk omgezet naar een vaste rente van 7%. Meer voorspelbaar dus, en minder risico.

Swaps kunnen meer dan alleen rente omruilen

Je kunt ook risico’s ruilen die te maken hebben met valuta (valutarisico), het niet terugbetalen van een lening (kredietrisico), of zelfs met de cashflows uit hypotheken.

Vooral swaps op hypotheken waren een tijdje populair, eigenlijk te populair. Want precies dit soort swaps, en het risico dat je tegenpartij zijn afspraken niet nakomt (counterparty risk), speelden een grote rol in de kredietcrisis van 2008.

Wat is een Contract for Difference?

Een Contract for Difference, oftewel CFD, is een beleggingsproduct waarmee je kunt speculeren op de prijsbeweging van een activa zonder dat je deze daadwerkelijk hebt. Je sluit simpel gezegd een contract af met een broker waarbij je het verschil in prijs afrekent tussen het moment dat je instapt en uitstapt.

Met een CFD kun je inspelen op zowel stijgende als dalende markten. Denk je dat iets in waarde gaat stijgen? Dan ga je ‘long’. Verwacht je juist een daling? Dan ga je ‘short’ (zoals eerder beschreven). Je verdient (of verliest) geld op basis van hoe goed je voorspelling uitpakt.

Voorbeeld:

Stel, je denkt dat de prijs van Bitcoin gaat stijgen. Bitcoin staat nu op $30.000 en je opent een CFD-positie ‘long’ (je gokt dus op een stijging). Je zet in op 1 Bitcoin.

Een week later staat Bitcoin op $32.000.
Het verschil is $2.000.
Je hebt dus $2.000 winst gemaakt, zonder ooit echt Bitcoin te hebben gekocht.

Andersom werkt het ook:

Stel dat de prijs zakt naar $28.000 in plaats van stijgt.
Je hebt dan $2.000 verlies, want je zat aan de verkeerde kant van de beweging.

Let op: bij CFD’s werk je vaak met hefboom (leverage). Dat betekent net zoals bij Futures dat je met een klein bedrag een grotere positie kunt innemen. Klinkt aantrekkelijk, maar het vergroot ook je risico. Verliezen kunnen net zo snel oplopen als winsten.

Voor- en nadelen bij het gebruik van derivaten

Nadelen van derivaten

Hoewel derivaten handig kunnen zijn voor bescherming of speculatie, brengen ze ook risico’s met zich mee. Hier onder staan de belangrijkste nadelen op een rij:

Moeilijk om waarde te bepalen
De waarde van een derivaat is afhankelijk van de prijs van een ander product. Vooral bij complexe derivaten of contracten die buiten de beurs (OTC) worden verhandeld, kan het lastig zijn om precies te bepalen wat ze waard zijn.
Risico's bij OTC
Bij OTC-derivaten loop je het risico dat de andere partij in het contract zijn verplichtingen niet nakomt, bijvoorbeeld door faillissement.
Gevoelig voor meerdere variabelen
De prijs van een derivaat kan beïnvloed worden door verschillende factoren, zoals:
- De resterende tijd tot de afloopdatum
- Renteontwikkelingen
- Kosten zoals de opslag of financiering van het derivaat
  Dit maakt het moeilijk om een derivaat exact te laten meebewegen met het onderliggende product.
Geen intrinsieke waarde
Een derivaat heeft geen eigen waarde, het is puur afgeleid van iets anders.
Hefboomwerking (leverage)
Veel derivaten maken gebruik van een leverage. Dit brengt risico's met zich mee en zelfs ervaren beleggers kunnen gevaarlijk grote verliezen lijden.

Voordelen van derivaten

Derivaten hebben natuurlijk ook voordelen. Hier zijn de belangrijkste:

Rente of prijzen vastzetten
Je kunt vooraf een prijs of rente vastleggen. Je kunt, als je het goed speelt, dus geld verdienen op een dalende markt.
Risico spreiding
Je kunt jezelf beschermen tegen prijsschommelingen, bijvoorbeeld als je afhankelijk bent van bepaalde grondstoffen of valuta.
Hefboom gebruiken
Het is een nadeel, maar ook een voordeel. Met relatief weinig kapitaal kun je een grote positie innemen. Dit verhoogt je winstpotentieel, al brengt het ook meer risico met zich mee.
Diversificatie
Derivaten bieden toegang tot markten of strategieën die anders moeilijk bereikbaar zijn. Daarmee kun je je portefeuille beter spreiden.

Conclusie

Derivaten zijn financiële contracten die afgeleid zijn van de waarde van een ander actief, zoals aandelen, crypto, valuta of grondstoffen. Ze worden gebruikt om risico’s af te dekken of om te speculeren op marktbewegingen. Bekende vormen zijn opties, futures, swaps, CFD’s en FRA’s. Hoewel derivaten veel voordelen bieden (zoals bescherming tegen prijsschommelingen, hefboommogelijkheden en toegang tot extra markten) brengen ze ook aanzienlijke risico’s met zich mee. Zeker bij gebruik van leverage of OTC-contracten is voorzichtigheid geboden. Begrip van hoe derivaten werken is daarom essentieel voordat je ermee aan de slag gaat.